اثرات بازی کردن بر میزان هوش و رشد بچه ها - جعبه مهر

با حضور دائم کودک در محیط و کشف عوامل متغیر و ثابت محیطی و با استفاده از فعالیت های هدفمند، مهارت های شناختی ، اجتماعی، هیجانی و جسمانی او با کیفیت مطلوب رشد می نماید.

معیارهای بازی چیست؟

پیاژه، روان شناس معروف سویسی، برای تمیز و تشخیص بازی از کار، پنج معیار را به عنوان شاخص های بازی معرفی می نماید :

1. بازی دارای هدف در خود است .
2. بازی اختیاری است، نه اجباری .
3. بازی دلپذیر و خوشایند است .
4. بازی ترتیب و سازمانی ندارد .
5. بازی از قید کشاکش و پرخاش آزاد است .

به هر حالت این که کار همان بازی است یا بازی به عنوان کار محسوب می گردد به بسیاری از عوامل مربوط است که در ذیل به صورت مشروح بدان می پردازیم .

اهمیت و ضرورت بازی برای بچه ها

مهم ترین مشغولیت کودک در زندگی بازی است. کودک در جریان بازی و در یک زمان، پرورش فکری و عاطفی، جسمی و اجتماعی می یابد و آنچه او از طریق بازی بدست می آورد به طور مثبت کسب می نماید. زیرا اساس آن تجربه است. این تجربه ای است که از طریق عضلات و حواس خود کودک، به دست آمده است. بازی بکی از مهمترین موضوعات تربیتی است که بسیار مورد توجه روان شناسان و علمای تعلیم و تربیت قرار گرفته است. تحیقات جدید نشان داده است که بازی تاثیر بسیاری در رشد بدنی و ذهنی بچه ها دارد. بدن تنها وسیله ای است که کودک بوسیله آن می تواند جهان خارج را توسط حواس مختلف درک کند. هر آنچه کودک شما از بازی بدست می آورد، به طور مثبت کسب می نماید. پس نگران بازی های فرزند خود نباشید.

بازی وسیله طبیعی کودک برای بیان و اظهار خود است. آلفرد آدلر روان شناس معروف می گوید که هرگز نباید به بازی ها به عنوان روشی برای وقت کشی نگاه کرد. کاینست اظهار می دارد که بازی کردن برای کودک مساوی است با صحبت کردن برای یک بزرگسال. بازی و اسباب بازی، کلمات بچه ها هستند. بازی، روش طبیعی شرکت بچه ها در فعالیت هایی است که خاتمه سبب کسب مهارت و ورزیدگی برای مقابله با مسائل زندگی می گردد. بچه ها از طریق بازی احساسات، ناکامی ها و اضطراب های خود را بیان می دارد. همه بچه ها فارغ از رنگ پوست و مو یا تعلق به نژاد و قوم خاص در هر کجای جهان که باشند بازی می نمایند فعالیت بازی در واقع کوشش کودک برای کنار آمدن با محیط است که از این طریق او خود را می یابد و جهان را درک می نماید .

درمورد اهمیت بازی به طور خلاصه می توان گفت که از راه بازی می توان ضوابط و مقرراتی به کودک آموخت و ناسازگاری های اور ا می توان اصلاح کرد. نابسامانی های او را سرو سامان داده و به راه عقل و اندیشه و پذیرش انظباط انداخت .

عوامل موثر بر بازی بچه ها چیست؟

عوامل بسیاری در بازی بچه ها اثر گذار هستند که از آن جمله می توان به سن کودک، جنس، بهره هوشی و محیط کودک اشاره کرد. هرکدام از عوامل یاد شده به تنهایی و در نهایت در تعامل با یکدیگر در مجموعه یکپارچه راستا رشدی صحیح کودک جای گرفته اند و می توان با قدرت از تاثیرات شگرف آنها بر رشد پویا و همه جانبه کودک، صحبت به میان آورد .

تأثیر سن بر نوع بازی بچه ها

کودک در هر سنی، بازی ویژه ای را می پسندد. مثلاً او در همان روزهای نخست تولد، به لگد زدن و حرکت دادن دست ها علاقه دارد. او از این که باد در گلو اندازد و از حنجره و دهان صدا خارج کند و لب ها را به حرکت در آورد، لذت می برد. کمی که بزرگتر می گردد، اطرافیان با او بازی می نمایند و مثلاً صورت خود را با دست های کودک می پوشانند و سپس آنها را بر می دارند و می گویند دالّی که این کار موجب شادمانی و لذت کودک می گردد .

الگوی بازی بچه ها در سال های اولیه کودکی، نشانه تغییر رشدی آنان است. کودک خردسال بیشتر به بازی انفرادی احتیاج دارد که بعداً با بازی موازی دنبال می گردد؛ یعنی دو کودک در کنار هم و نه با یکدیگر به بازی می پردازند. آنان ممکن است از یک وسیله نیز استفاده نمایند، ولی مستقل از یکدیگر و بدون ارتباط زیاد با هم به کار و بازی بپردازند .

بچه ها سه تا چهار ساله، بیشتر به بازی ارتباطی می پردازند. یعنی آنان با بچه ها دیگر نیز بازی می نمایند و می توانند وسایل خود را، تا اندازه ای تعیین، به دیگران بدهند و با آنان شریک شوند؛ ولی در عین حال، نمی توانند علایق فردی خود را فدای گروه نمایند و به اصطلاح تابع گروه شوند. از چهار تا شش سالگی است که کودک بیشتر و بیشتر به بازی اشتراکی روی می آورد، یعنی در موقعیت های گروهی که هدفی مشترک را دنبال می نمایند، به بازی گروهی می پردازند. در جریان رشد سه نوع بازی مشاهده می گردد که از نظر ساختار با یکدیگر تفاوت دارند و به ترتیب یکی پس از دیگری ظاهر می شوند:

الف- بازی های تمرینی

از بدو تولد تا 2 سالگی، بازی وسیله ای برای لذت بردن از حواس بچه ها است؛ زیرا کودک لمس کردن، چشیدن، گوش کردن، حرکت اعضای بدن و احساس کیفیت مختلف اشیا را از راه به کارگیری حواس در می یابد و این امر سبب لذت بردن او می گردد. کودک، با استفاده از حواس، از تقلید پا فراتر می گذارد، به تکرار می پردازد و حرکاتش از شکل ابتدایی آزمایش و خطا به مهارت می رسد. این حرکات تقلیدی مقدمه ای می شوند تا کودک بتواند به کارهایی پیچیده تر دست بزند .

ب- بازی های نمادی (2 تا 5 سالگی)

در این مرحله از بازی که از دو تا پنج سالگی ادامه می یابد، عناصری جدید وارد بازی بچه ها می شوند. واقعیت ها تغییر شکل می یابند. اشیایی که وجود ندارند از طریق اشیای دیگر نمایش داده می شوند. از تکه چوبی اسب و با قرار دادن چند بالش در کنار هم خانه یا باغچه ای می سازند. کودک در این مرحله به تمرین تجربیات زندگی می پردازد و آنها را به شکل های مختلف تجربه و آزمایش می نماید .

ج- بازی های با قاعده (7 تا 11 سالگی)

در این مرحله، آثار بازی برای همه عمر باقی می ماند و همزمان با رشد کودک و گذشت زمان، به صورتی کامل تر انجام می گردد. قواعد بازی های با قاعده معمولاً از بزرگترها به کوچکترها یا از نسلی به نسل دیگر منتقل می گردد. در بازی های با قاعده، رقابت وجود دارد و افزون بر آن، هر بازی قراردادهایی دارد که نمادی شده است و یا قرار دادهایی که امکان دارد همیشگی یا براساس توافق موقت خود بازیکنان باشد.

تأثیر جنسیت بر بازی بچه ها

جنسیت یکی از عوامل مؤثر در بازی است و از این رو می توان گفت که بازی پسرها با دخترها تفاوت دارد. در تفاوت میان بازی دختران و پسران عمده ترین عوامل عبارت است از :

الف- مربوط به طبیعت و فطرت کودک می گردد. بعضی از دختران طبیعتاً به بعضی از بازی ها علاقه نشان می دهند و بعضی از پسران به بازی های دیگر .

ب- انتظارات و توقعات والدین و جامعه از دختر و پسر نیز کم کم آنان را به سوی تفاوت میان بازی های دخترانه و پسرانه سوق می دهد .

بازی هایی که پسران بیشتر انتخاب می نمایند و به آن علاقه دارند، عبارت است از: استفاده از ابزارها، تیراندازی، بادبادک بازی، دوچرخه سواری، تیله بازی، کشتی، مشت زنی، فوتبال، فرفره بازی، کامیون و ماشین بازی، دویدن و ... بازی های مورد علاقه دختران عبارت است از: عروسک بازی، طناب بازی، مهمان بازی، پذیرایی، تشکیل کلاس درس، بافندگی، پایکوبی، خیاطی، فروشندگی، معما بازی و ...لازم به ذکر است بازی هایی وجود دارد که هر دو جنس به آن علاقه مندند .

پسران بازی های توأم با فعالیت و پر تحرکی را که مستلزم صرف انرژی و مصرف نیروی بدنی، چابکی، مسابقه و رقابت است به انواع دیگر بازی ترجیح می دهند، در حالی که دختران معمولاً به بازی های ساکن تر و احتیاجمند تحرک کمتر و آرام علاقه دارند. این مطلب را تحقیقات دیگری نیز تأیید نموده است .

در دوران کودکی، میان بازی دختران و پسران تفاوت چندانی مشاهده نمی گردد، ولی به محض این که سن ورود به دبستان فرا می رسد، اختلافات آشکارتر می گردد و ارزش هایی که جامعه برای هر جنس قائل است، خود را در بازی ها نشان می دهد. در حدود هفت یا هشت سالگی، تفاوت های جنسی آشکارتر می گردد. پسران بیشتر تمایل دارند با همدیگر بازی نمایند و این امر در دختران نیز به چشم می خورد. پسران به جای بازی با دختران، آنان را آزار می دهند و مسخره می نمایند. اگر پسری با گروهی از دختران بازی کند، دیگر پسران او را مسخره می نمایند .

تاثیر محیط بر بازی بچه ها

تأثیر محیط بر بازی کودک را از دو دیدگاه می توان آنالیز کرد :

• غنا بخشیدن به محرکاتی که کودک با آنها بازی می نماید.
• تفاوت بازی های کودک در محیط های مختلف از نظر جغرافیایی .

بعضی از روان شناسان تنوع محرکات را مهمترین عامل محیطی در رشد هوش می دانند. کودک هر اندازه بیشتر ببیند، بشنود، لمس کند و از حواس خود بهره بگیرد در سال های بعدی زندگی به دیدن، شنیدن، لمس کردن و استفاده از دیگر حواس خود علاقه بیشتری نشان خواهد داد. البته باید توانایی ها و محدودیت های فکری کودک را شناخت و کیفیت و کمیت محرک ها را با آن تطبیق داد؛ یعنی محرک های محیطی باید بجا و به اندازه باشند؛ وگرنه نه تنها اثر مثبتی ندارند، بلکه ممکن است سبب اغتشاش فکری و اختلال در یادگیری کودک شوند. کمبود محرک های لازم برای رشد، به رشد ناکافی سلسله اعصاب مرکزی و به ویژه مغز منجر می گردد؛ در نتیجه، شخص از نظر هوش که عملکرد مغز به خصوص قشر مغز است، رشد کافی نمی نماید .

همانطور که وجود نور برای رشد و تکامل چشم ضروری است و اگر انسان در خردسالی از نور محروم باشد در آینده، حتی با وجود چشم سالم، فاقد حس بینایی است؛ کودک باید جهانی اطراف خود را بشناسد، مثلاً انسان ها، حیوانات و اجسام را ببیند، اشیا را لمس کند، صداها را بشنود. کودک باید امکان تجربه رفتارهای گوناگون را داشته باشد. از این رو تأکید می گردد که تنوع و تحرکات محیطی برایش فراهم سازید و اسباب بازی های مختلفی بخرید تا هر چه بیشتر به پرورش حواس او یاری کند. یعنی هر اندازه بیشتر ببیند، بشنود، لمس کند، گفت و گو کند در واقع به رشد عقلانی، عاطفی، اجتماعی، اخلاقی، روانی او یاری می گردد .

در مناطق محروم، به این دلیل که افراد توانایی مالی زیادی برای خرید وسایل و اسباب بازی برای بچه ها ندارد، آن دسته از بازی های سنتی را که احتیاج چندانی به آلات و اسباب ندارد به بچه ها خود می آموزند. در این جوامع، بچه ها یاد می گیرند که برای خود اسباب بازی بسازند. این فراوری و سازندگی نیز گونه ای بازی و فعالیت دلچسب برای این قبیل بچه ها به شمار می آیند .

تأثیر هوش بر بازی بچه ها

هوش می تواند بر نحوه بازی و نوع آن، انتخاب اسباب بازی و استفاده از آن تأثیر بگذارد. در این جا به نحوه برخورد بچه ها باهوش و کم هوش با بازی و اسباب بازی اشاره می گردد. بچه ها باهوش سعی می نمایند وسایل و اسباب بازی هایی را انتخاب نمایند که بتوانند با آن ها به ابتکار و ابداع دست بزنند و قوای ذهنی خود را به کار گیرند. بچه ها باهوش تر مدت کمتری به یک بازی مشغول می شوند؛ زیرا خواستار تنوع هستند و از تنوع لذت می برند. بچه ها باهوش در سنین بالاتر به بازی هایی که مستلزم فعالیت های ذهنی و جسمی است می پردازند؛ مثلاً جمع آوری اشیای مورد نظر (کلکسیون) برای آنان جذاب و لذتبخش تر است .

بچه ها تیزهوش، به دلیل توانایی های بیشتر، به انجام دادن بازی های انفرادی تمایل نشان می دهند و معمولاً انرژی بدنی را در حد زیادی مصرف نمی نمایند. به نظر می رسد که بچه ها تیز هوش و بچه ها عقب مانده بیشتر به بازی های انفرادی می پردازند؛ زیرا بچه ها تیزهوش، به علت توانایی زیاد، و بچه ها کم هوش، به سبب توانایی کم، معمولاً به خوبی در گروه پذیرفته نمی شوند .

اگر یک ماشین اسباب بازی در اختیار کودک عقب مانده گذاشته گردد، ممکن است آن را به اطراف بکوبد یا آن را مکوششی کند، ولی کودک تیزهوش سعی می نماید با آن بازیِ رمزی انجام دهد و حتی ممکن است به آنالیز کنجکاوانه ماشین اسباب بازی بپردازد و آن را باز کند تا از محتویاتش آگاهی یابد .

توصیه هایی برای والدین در خصوص بازی بچه ها

- به بازی بچه ها اهمیت دهیم زیرا زندگی آن ها در بازی شکل واقعی به خود می گیرد .

- کوشش کنیم تا بازی های بچه ها متناسب با فرهنگ و ارزش های خانواده باشد .

- با دقت در تفکرات خلاق و پویایی بچه ها در حال بازی می توانیم با چگونگی شخصیت آن ها بیشتر آشنا شویم .

- در بازی بچه ها دخالت نکینم، اما راهنما و یاری دهنده خوبی باشیم .

- با هم بازی شدن با بچه ها راه دوستی ها را باز کنیم و راه پنهان کاری های دوره جوانی را ببندیم .

- کاری کنیم که بازی به صورت تجربه ای لذت بخش در ذهن بچه باقی بماند .

- برای متوقف کردن بازی از امر و نهی بپرهیزیم .

- با توجه به روحیه کنجکاو کودک به گونه ای او را هدایت کنیم که به تفکر مثبت و اندیشه خلاق و سازنده دست یابد .

- مراقب باشیم که محیط بازی موجب آسیب جسمی ،فکری و یا روانی نگردد .

- در انتخاب نوع بازی به سن و جنس و توانایی های فرزندمان توجه کنیم .

- نوع و مدت زمان بازی فرزندمان را کنترل کنیم که از فشارهای هیجانی و روحی بیش از حد دور باشد .

- برای انتخاب الگوهای صحیح زمینه مناسبی را برای بازی های تقلیدی بچه هامان فراهم کنیم .

- از محدود کردن کودک در هنگام بازی بپرهیزیم .

- وسایل بازی را مناسب سن و رشد جسمی و ذهنی کودک تهیه کنیم .

- آداب اجتماعی و چگونگی رفتار با دیگران را ضمن همبازی شدن با بچه ها می توانیم به صورت غیر مستقیم به آن ها بیاموزیم .

بچه ها ضروری است به مجموعه ای از بازی های جسمی، اجتماعی، عاطفی و ذهنی بپردازند. هنگامی که بچه ها فقط یکی از بازی ها را انجام می دهند (مثلا بازی های ذهنی)، از رشد اجتماعی، جسمی و عاطفی محروم شده و احتمال بروز عصبانیت و پرخاشگری در آن ها افزایش می یابد.

منبع: مرکز کار درمانی آریان

namasho.com: نماشو، طراحی سایت، سئو، چاپ و طراحی گرافیکی را به ما بسپارید.

جعبه مهر: قدرت گرفته از سیستم مدیریت محتوای جعبه مهر